نمونه هایی از موفقیت
از چه مرورگر اینترنتی استفاده می کنید؟ به کدام یک علاقه دارید و از کدام یک بیشتر بهره می برید؟ نظر شما درباره مرورگر فایرفاکس چیست؟
برای رسیدن به موضوع این گفتگو روی فایرفاکس خود از گزینه tools گزینه start private browsing را انتخاب کنید و یا با استفاده از کلیدهای CTRL + shift + P به این قسمت بروید . حالا شما در حال استفاده از یک محصول ایرانی هستید .
بله . طرف گفتگوی ما آقای احسان اخگری از مدیران برنامه نویسی شرکت موزیلا است که چند وقت قبل رسما به این شرکت پیوست. کارهای بسیار مهمی مثل همکاری در پروژه فارسی سازی فایرفاکس و از آن مهمتر تولید اولین کیبورد لایوت صحیح فارسی برای صفحه کلید ویندوز که بجای حروف عربی حروف فارسی دارد نشان دهنده توانایی و شیوه کاری این جوان کشور است.
رسیدن به ایشان هم خیلی اتفاقی بود . روزی که درباره دست اندرکاران فایر فاکس تحقیق میکردم به یک اسم آشنا برخوردم و با جستجویی در وب به ایشان رسیدیم که بعد از چند بار مکاتبه توانستیم یک گفتگوی اینترنتی ( چت) تقریبا طولانی با ایشان داشته باشیم که گزیده ای از آن را در ادامه میخوایند قست بعد را هم هفته دیگر پیگیر باشید.
توضیح : به دلیل طولانی بودن صحبت و اهمیت موضوعات مطرح شده برای جامعه مخاطب سعی کرده ایم به جای استفاده از واژه های رسمی، لحن مصاحبه تا حد امکان محاوره ای بماند تا به یک مصاحبه رسمی و کسل کننده تبدیل نگردد.
کلمه “من” برای تفکیک سوال و جوابها میباشد
=======
من : خودت رو برای ما معرفی کن.
احسان اخگری هستم، سال ۶۱ تهران به دنیا اومدم و تا چند ماه پیش هم همونجا زندگی کردم ، دبیرستان رشته ریاضی فیزیک خوندم ، سال ۸۴ لیسانس مهندسی مکانیک از دانشگاه علم و صنعت و سال ۸۷ فوق لیسانس مهندسی کامپیوتر از دانشگاه شریف گرفتم، الان هم در شرکت موزیلا کار میکنم.
من: تخصص شما دقیقا چیه؟
حدود ۱۲ سالی هست که به صورت حرفهای برنامهنویسی انجام میدم.
من : به چه زبانهایی کد میزنید؟
زبانهای زیادی آشنا هستم اما زبانهایی که بیشتر باهاشون کار میکنم C++ Javascript XUL CSS هستن که توی موزیلا به کار میروند و PHP برای پروژههای وب.
من : یک شرح از آموزشهایی که برای کار حرفه ای دیدی میتونی بگی؟
من کلا هیچوقت کلاس آموزشی در این زمینه نرفتم، و خودم با مطالعه کتاب و تمرین و بحث با دیگران این مهارتها رو کسب کردم.
من : تا الان چه پروژه هایی انجام دادی ؟
یکی از کارهایی که چندین سال پیش انجام دادم واز اون خیلی راضی بودم یک موتور جستجوی فارسی بود به اسم AriaSearch که نام دامنهاش منقضی شد و من نتونستم تمدیدش کنم و متأسفانه کارم روش متوقف شد ولی اکثر کارهایی که انجام دادم پروژههای خاص برای مشتریها بود که برای کسب درآمد انجام میدادم .
من : کارهاتو بیشتر دوست داشتی یا برای درآمدش کار میکردی؟
ایدهآل اینه که آدم کاری که بهش علاقه داره رو انجام بده و ازش درآمد هم کسب کنه.
من : چه جور پروژه هایی انجام میدادی؟
اکثر پروژهها ایجاد برنامههای وب مختلف بود، یکی دو مورد هم برنامههای رومیزی (دسکتاپ) ایجاد کردم.
من : یعنی وب سایت میساختی یا برنامه تحت وب مینوشتی؟
هر دو . ولی اکثراً برنامههای تحت وب بودن.
من: روی چه ماژولهایی کار میکردی ؟ طراحی؟ امنیت ؟
کارم به اون صورت نبود، بر اساس موضوع هر پروژه تفاوت داشت ولی خوب اکثراً در زمینه طراحی (گرافیکی) نبود ، چون در اون زمینه استعدادی ندارم.
من: تخصص شما تو کدوم بیشتره؟ یا کدوم رو بیشتر دوس داری انجام بدی؟
بیشتر علاقهام به برنامههای سیستمی و اصطلاحاً back-end هست ،در زمینه پایگاه داده هم تخصص دارم
ولی عموماً اگر انتخاب خودم باشه ترجیح میدم روی مسائل پیچیده و سیستمهایی کار کنم که در شروع به نظر ناممکن میآن.
من:گفتی ۱۲ ساله کد میزنی یعنی قبل دانشگاه. دقیقا از کجا شروع کردی؟
اولین بار که در منزل کامپیوتر داشتم شروع کردم به یاد گرفتن Visual Basic بعد از مدتی از اون خسته شدم و سعی کردم C یاد بگیرم، که در ابتدا موفق نشدم و تا حدی هم سرخورده شدم. بعد از مدتی که حدودا سوم دبیرستان بودم عضو چند گروه پستی (mailing list ) برنامه نویسی شدم، در یکی از اونها شخصی بود که تقریباً جواب همه سؤالها رو میداد. به اون شخص یک ایمیل زدم و ازش پرسیدم که من که یک مبتدی هستم اگر بخوام مثل شما بشم چکار باید بکنم؟
اون شخص بهم جواب بلند بالایی داد و گفت که حاضره کمکم کنه تا کم کم راه بیفتم ،که همین کار رو هم کرد . با کمک اون اول C و بعد C++ رو یاد گرفتم و روی همون گروه پستی فعال شدم از دیگران هم چیز یاد میگرفتم و به دیگران چیز یاد میدادم. تا زمانی که عملاً میتونستم پاسخ هر سؤالی که اونجا مطرح میشد رو بدم .
من: اون شخص کی بود؟ می شناسیش؟ الان باهاش ارتباط داری؟
برنامهنویس آمریکایی هم هست که هنوز هم با ایمیل باهاش ارتباط دارم و جالب اینکه با وجود ارتباط شخصاً ندیمش.
من: اون گروه رو چطور پیدا کردی؟ اتفاقی یا معرفی شده بود ؟
روی اینترنت جستجو کردم نام اون گروه MSVC بود و هر کسی هم میشد در اون عضو بشه .
من: اون موقع با دیال آپ تو نت میچرخیدی ؟
بله و با مشکلات فراوان. اشتراک اون موقع من ساعتی بود . روزی یک ساعت از خونه.
من: توی مدرسه چیز خاصی یاد میدادن؟
اگه منظورتون دبیرستانه یک درس برنامهنویسی هم داشتیم که بیشتر به شوخی شبیه بود.
کلا از مدرسه چیز زیادی که الان به کارم بیاد یاد نگرفتم و فکر میکنم سیستمهای آموزشی مشابه مدارس الآن کارایی زیادی ندارند.
من: خانوادتون چی؟ اونها هم تخصصی داشتن که کمکت کنه؟
در زمینه کامپیوتر نه. من اصولا آدمی هستم که دوس دارم به تنهایی همه چیز رو یاد بگیرم.
من : میزان تحصیلی خانواده در چه حد بود؟
مادرم لیسانس جامعهشناسی داره و پدرم فوق لیسانس معماری.
من: بریم سر اصل موضوع، چی شد این روباه آتشین در دام شما افتاد؟
من از حدود ۸ سال پیش به نرمافزارهای آزاد علاقهمند شدم، نرمافزارهای آزاد همون ایدهای که من به کمک اون برنامهنویسی یاد گرفتم رو به خود نرمافزارها میآرن یعنی یک گروه با یک هدف مشترک (ایجاد یک نرمافزار عالی) دور هم جمع میشن و در این کار به هم کمک میکنن و از هم یاد میگیرن .
مدتی من تنها ، کاربر نرمافزارهای آزاد بودم و همیشه کیفیت این نرمافزارها منو متعجب میکرد تا زمانی که تصمیم گرفتم شروع کنم به شرکت در یکی از این پروژهها تا حس کنم که خودم هم مقداری هر چند کم به این جامعه کمک میکنم. پروژههایی که سعی کردم واردشون بشم هسته لینوکس، GNOME WINE و در نهایت موزیلا بود. به دلایل مختلف بیش از همه این پروژهها جذب موزیلا شدم و بعد از حدود ۶ ماه از اولین باری که کد منبع فایرفاکس رو دریافت کردم و کامپایل کردم، اولین کدم رو به پروژه موزیلا ارائه دادم.
من: روی چه بخشی کار میکردی؟
اولین کدی که نوشتم آگوست ۲۰۰۶ بود و وارد موزیلا شد باگ شماره ۳۳۸۱۷۹بود. در ابتدا من به دنبال شناخت بخشهای مختلف موزیلا بودم موزیلا پروژه فوقالعاده بزرگیه فکر میکنم بیش از ۱٫۵ میلیون خط کد فقط برای فایرفاکس داره .
بعد کم کم شروع کردم به کار در بخش واسط کاربری فایرفاکس ( منظور پنجرههایی هست که کاربر مستقیم باهاشون کار میکنه) اولین کار بزرگ نسبت به کارهایی که قبل از اون انجام داده بودم اضافه کردن امکان جستجو به پنجره رمز عبور های فایرفاکس بود . بعد از اون هم روی بخشهای زیادی کار کردم به اصطلاح از این شاخه به اون شاخه پریدم . اما بزرگترین کاری که تا به الان انجام دادم ایجاد امکان مرور خصوصی یا همون private browsing در فایرفاکس هست که در فایرفاکس ۳٫۵ منتشر شد ، کل کارش حدود ۱۰ ماه طول کشید و بعد از این که اولین نسخه از کدش کامل شد تا الان هم روش کار کردم.
من: یعنی کل اون رو شخصا انجام دادی؟
از نظر نوشتن کد تقریباً همه رو خودم نوشتم ولی چون مرور خصوصی با بخشهای زیادی در ارتباط بود،
با افراد زیادی هم صحبت کردم و چیزهای زیادی هم یاد گرفتم.
من : از مرور خصوصی توی کافی نت استفاده کردم . خیلی خوب بود. خودتون دربارش بگید .
مرور خصوصی حالتی هست که به کاربر امکان میده از کارهایی که در فایرفاکس انجام میده روی اون کامپیوتر هیچ اثری باقی نمونه مثلاً اگر بخواین برای خرید یک هدیه یا مسافرت و حتی اطلاعات یک بیماری جستجو کنید و نخواید افراد دیگهای که از کامپیوتر شما استفاده میکنن به تاریخچه کارهای شما دسترسی داشته باشن میتونید از حالت مرور خصوصی استفاده کنید . یک حالت مرور خصوصی دائمی هم داریم که برای جاهایی مانند کافینت یا کتابخانه یا مدارس و دانشگاهها مفیده به این صورت که از زمانی که فایرفاکس رو باز میکنید تا وقتی که اون رو میبندید هیچ اطلاعاتی از مرور وب شما روی کامپیوتر ذخیره نمیشه و نیازی به پاکسازی دستی تاریخچه بعد از اتمام کار نیست.
من: توی ایجاد ارتباط امن چطور؟تاثیری داره؟
نه. تنها کاری که مرور خصوصی انجام میده محافظت از حریم خصوصی شما در برابر بقیه کاربران همان کامپیوترهست. مدیر کافینت، آیاسپی و … هنوز میتونن به ردگیری کار شما بپردازن .
من : الان چه میکنی ؟
در حال حاضر هم علاوه بر مرور خصوصی، روی بهبود کارایی ویرایشگر (یعنی فیلدهایی که روی صفحات وب وجود دارند و میشه توشون متن وارد کرد ) موزیلا کار میکنم.
یعنی کار من اینه که صفحاتی که این جور فیلدها رو دارن سریعتر لود بشن و خود کار ویرایش روی اونها هم سریعتر انجام بشه.
من: بر گردیم به عقب تر. درباره پروژه های متن بازی که روش کار کردید بگید.
من تقریباً فقط روی موزیلا کار کردم ، WINE گنوم هسته لینوکس بقیه پروژههایی که گفتم رو یه مدتی واردشون شدم و شروع کردم به خوندن مطلب راجع بهشون ولی به قدر کافی منو جذب نکردن . یکی از چیزهایی که منو خیلی جذب موزیلا کرد این بود که تعداد بسیار زیادی کاربر هر روز از اون استفاده میکنن و دلیل دیگه اینکه اجتماع موزیلا بسیار فعال و پرانرژی هست .
من : وقتی میگید موزیلا دقیقا منظورتون چیه؟ خود بنیاد و یا پروژه هایی مثل فایر فاکس؟
فایرفاکس بزرگترین محصول پروژه موزیلا هست، به غیر از اون تاندربرد برای ایمیل، سانبرد که یک برنامه تقویم هست، سیمانکی که دنباله سوئیت اینترنتی نتاسکیپ هست و تعداد بسیار زیادی محصول دیگه هم توسط پروژه موزیلا ایجاد میشه. خود موزیلا هم بعنوان یک سکوی نرمافزاری هم قابل استفاده هست ، برای ساخت برنامههای دیگه مثلاً برنامه سانگبرد که یک برنامه پخش موسیقی هست روی سکوی موزیلا ساخته شده.
من: موزیلا مستقل عمل میکنه؟ مالکش کیه؟
بنیاد موزیلا که یک سازمان غیر انتفاعی هست مسئولیت هدایت پروژه رو به عهده داره شرکتهای Mozilla Corporation و Mozilla Messaging که صد در صد سهامشون متعلق به بنیاد موزیلاست به ترتیب
روی فایرفاکس و تاندربرد کار میکنن ولی کلا در موزیلا هر کسی که از خودش توانایی نشون بده قدرت تصمیم گیری پیدا میکنه من قبل از این که استخدام بشم مدیر ماژول مرور خصوصی بودم و در اون ماژول به قول معروف حرف آخر رو من میزدم اصولاً کنترل به اون صورت وجود نداره و بنیاد موزیلا بیشتر به جهتدهی پروژهها به سمتی که هدف همه شرکتکنندهها هست (که ایجاد یک بستر نرمافزاری باز برای پیشبرد اینترنت هست) میپردازه
من : تصمیم گیری ارشد بنیاد با کیه؟
چون سازمان غیر انتفاعیه مالک به اون صورت نداره یک هیئت مدیره داره برای تصمیم گیریها.
من : موزیلا از کی شروع به کار کرد ؟
پروژه موزیلا از زمانی شروع شد که نتاسکیپ کدش رو باز کرد و اصولاً پروژه موزیلا برای پیشبرد نرمافزار نتاسکیپ ایجاد شد: و بعدها شروع به ساخت فایرفاکس و بقیه محصولاتش کرد
من: پس موزیلا ادامه نت اسکیپ هست؟
بله ولی این عبارت خیلی دقیق نیست چون موزیلا به عنوان ادامه نتاسکیپ شروع به کار کرد ولی الآن در نرمافزار کد خیلی خیلی کمی از خود نتاسکیپ باقی مونده. هدف اساسی پروژه موزیلا تضمین وجود انتخابهای متعدد در اینترنت و ترویج ابداع روی اینترنت هست ایجاد نرمافزارهایی مثل فایرفاکس هم به عنوان گامهایی در این مسیر تلقی میشن.
من: درآمد موزیلا دقیقا از کجاست؟ درآمدهای موزیلا از راه پذیرش اهدا donation و تفاهمنامههای تجاری هست و بزرگترین و مشهور ترین این تفاهمها گوگل هست که طی یک تفاهمنامه فایرفاکس گوگل رو به عنوان موتور جستجوی پیشفرض در فایرفاکس قرار میده و گوگل هم بخشی از درآمدی که از راه کلیک روی تبلیغات کاربرانی که از فایرفاکس در گوگل جستجو میکنن کسب میکنه رو به موزیلا پرداخت میکنه.
بعضی فکر میکنن که گوگل این پول رو به عنوان پشتیبانی در اختیار موزیلا قرار میده ولی در واقع گوگل از این راه چندین برابر اون مبلغ خودش منتفع میشه که البته در یک تفاهمنامه تجاری همینطور هم باید باشه.
من : هزینه هاش چطوره ؟
هزینههای موزیلا هم اکثرا برای استخدام بخشی از نیروی انسانی که روی نرمافزارهای موزیلا کار میکنن صرف میشه و بخش دیگهای از اون برای ساخت اجتماع موزیلا که شامل همه افرادیه که روی این پروژه کار میکنن یا از اون استفاده میکنن و طرفدارش هستن. و چون بنیاد موزیلا غیر انتفاعی هست، تفاوت درآمدها و هزینههاش رو هم به عنوان سرمایه برای پیشبرد پروژه حفظ میکنه و به اصطلاح کاری، از نظر مالی منتفع نمیشه.
من: دفاتر بنیاد کجاها هست؟
دفتر اصلیاش در Mountain View واقع در California آمریکا هست. دفاتر دیگش در تورنتو، نیوزیلند، فرانسه، دانمارک، چین، و ژاپن هست.
من: پشتیبان دولتی نداره؟ یعنی دولت آمریکا ازش حمایت نمیکنه؟
تا جایی که من میدونم نه. اگر دولتی تصمیم به اهدا پولی به موزیلا بگیره موزیلا قبول میکنه، ولی به اصطلاح نمیذاره اون پول وسیلهای برای کنترل شدنش بشه ولی در حال حاضر تا جایی که من میدونم از دولتی حمایت دریافت نمیکنه.
من: مستقیم و غیر مستقیم چند نفر در موزیلا مشغول هستن؟
خود بنیاد موزیلا با احتساب هیئت مدیره چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر کارمند داره که البته همه هم روی نرمافزار کار نمیکنن و شرکت موزیلا که من درش کار میکنم چیزی حدود ۲۵۰ کارمند داره ولی اجتماع اشخاصی که روی این پروژه کار میکنن عملاً هزاران نفر چون اجتماع نامتمرکزه، راهی برای دونستن تعداد دقیقشون نداریم جالبه که بدونین نرمافزار فایرفاکس حدود ۴۰۰ میلیون کاربر فعال روزانه داره.
من : از مبلغ هزینه و درآمد موزیلا خبری دارید؟
گزارشهای درآمد و هزینه موزیلا روی اینترنت منتشر میشه خلاضش اینه که در سال ۲۰۰۸ کل داراییهاش حدود ۱۱۵ میلیون دلار بوده کل درآمدهاش حدود ۷۸ میلیون دلار و کل هزینههاش حدود ۴۹ میلیون دلار سند کاملش اینجاست
http://www.mozilla.org/foundation/documents
من: البته این مبلغ برای یک شرکت چند ملیتی مبلغ بزرگی نیست و به نظر من یک شرکت کوچک محسوب میشه.
بله . شرکت موزیلا خودش شرکت خیلی بزرگی محسوب نمیشه . برای مقایسه، شرکتهای متوسط نرمافزاری در رده ۱۰۰۰ نفر کارمند دارن. مثلاً Facebook چیزی بیش از ۳۰۰۰ کارمند داره. نکتهای که موزیلا داره اینه که با تعداد نسبتاً کم کارمنداش کارهای بزرگی میتونه انجام بده که بخش زیادیاش به دلیل مشارکت افراد مختلف از همه دنیاست و هر چند باورش برای اکثر مردم آسون نیست اما هدف بنیاد موزیلا کسب سود مالی نیست .
من: الان با چه سیستم عاملی کار میکنی؟
سیستمعامل محبوب من لینوکس هست ولی به دلیل یک نرمافزار خیلی مفید در کارم اکثرا از Mac OS X استفاده میکنم.
من: کدوم نسخه لینوکس رو دوست داری؟
الان از Ubuntu استفاده میکنم و قبل ایجاد اون از Debian استفاده میکردم که پدربزرگ خیلی از توزیعهای لینوکس محسوب میشه.
من: نظرت درباره ویندوز چیه؟
از نظر سیستمی، ویندوز سیستمعامل خیلی بدی نیست ولی ویندوز چند اشتباه در روند تولیدش انجام داد که منجر به شهرت بسیار بدش در زمینه امنیت و پیشرفت همگام با تکنولوژی شد مایکروسافت البته اخیراً مشغول اصلاح اون اشتباههاست ولی از نظر سیاستهای کاری من به شدت با مایکروسافت (و البته همینطور اپل) مشکل دارم. چون از نظر من سیستم نرمافزاری بسته اکثر اوقات منجر به پیشرفت کند نرمافزار و ایجاد نوعی سواستفاده از کاربران میشه که هیچکدوم خوب نیستن.
من : بنظرت این ها رشهای تجاری خوبی نیست؟
نرمافزار با اکثر محصولات دیگه فرق داره نرمافزار خودش قابل خرید و فروش نیست به همین دلیل مجوزش خرید و فروش میشه و این مجوزها بعضی وقتها تبدیل به زندان میشن و این موضوع به پرداخته شدن وجهی برای استفاده از
نرمافزار مربوط نیست . جالبه که بدونین بسیاری از نرمافزارهای آزاد رو به صورت قانونی هر کسی میتونه بفروشه و از اون راه درآمد کسب کنه.
به انحصار در آوردن نرمافزار هست که از نظر من بد تلقی میشه، نه فروش اون.
من : خیلی ها میگن نرم افزارای امنیتی بهتره کدشون در دسترس نباشن. این بنظرت حرف درستی هست؟
نه. اصطلاحی داریم به نام Security through obscurity به این معنیه که با مخفی کردن چیزی، اون چیز امن نمیشه . قویترین الگوریتمهای امنیتی جزئیاتشون در اختیار همه قرار داره
من : موضوع تغییر موتور جستجوی فایر فاکس از گوگل به بینگ چی بود؟
یکی از موزیلاییها به نامAsa Dotzler در وبلاگش پستی نوشت که در اون از مدیرعامل گوگل در
ارتباط با یک سخنرانی درباره حریم خصوصی کاربران انتقاد کرده بود و در اون پست گفته بود که به نظرش سیاستهای حریم خصوصی بینگ روشنتر و قابل اتکا تره. چون این آدم خیلی مشهوره حرفش نقل شد و اصطلاحا یک کلاغ ۴۰ کلاغ کردن.
من : البته حرفدرستی هم بوده گوگل انحصارهای زیادی رو رواج داده.
موافقم. گوگل اهداف خاص خودش رو داره و در نهایت به پیشبرد اینترنت به منظور استفاده بیشتر از تبلیغات و درآمدشون میپردازه.
من: خوب فکر میکنید گوگل جای امنی برای حریم خصوصیه افراد هست؟
شخصاً نه . من سیاستهای حریم خصوصی خیلی شرکتهای دیگه رو مطالعه نگردم ولی موارد بدتر از گوگل هم داریم گوگل چون بزرگتره بیشتر زیر ذرهبینه.
من: فکر میکنید اطلاعات کاربرها توی گوگل امن هست؟
بستگی به تعریف از امنیت داره هر شرکتی مشخص میکنه که از اطلاعات چطور و کجا استفاده کنه و اکثر سرویسهای گوگل مثلاً تعهد میدن که اطلاعات شما رو به کسی نفروشن ولی از نظر من موضوعی که امنیت حریم خصوصی گوگل رو حساس میکنه حجم زیاد اطلاعاتی هست که از هر کسی جمعآوری میکنن از ایمیل گرفته تا جستجو تا پروندههای متنی تا تقویم و …
شخصاً از خیلی از سرویسهای گوگل استفاده میکنم، ولی این کار رو به این دلیل انجام میدم که اون سرویسها برای کار من بهتر از بقیه هستن نه به این دلیل که سیاستهای حریم خصوصی گوگل بهترینه.
من : اگر از نظر کلی بخواهید نمره. امنیت. کاربردی بودن و … به یاهو و گوگل بدید به ترتیب نمره چند می دید؟
از نطر نوآوری به گوگل نمره بهتری میدم سرویسهای یاهویی که من استفاده میکردم جستجو و ایمیل و
پیامرسان بود، که هر سه در طول زمان به نظر من به گوگل بازنده شدن.
خوب بریم سراغ فایر فاکس
من : چیزی که چیزی که من و خیلی های دیگه رو به فایر فاکس وابسته کرده افزونه ها و پایداری کارکردش هست. البته در مورد حجمی که از رم میگیره راضی نیستم. در این مورد شما نظرتون چیه؟
سیستم افزودنیهای موزیلا به نظرم یکی از پر قدرتترین سیستمهای افزودنی توی نرمافزارهایی هست که من دیدم یعنی تقریباً هر بخشی از فایرفاکس کارکردش قابل تغییره، و بعضی اوقات افزودنیهایی ساخته میشن که همه رو به تعجب وامیدارن پروژه جدیدی هم که در این زمینه الآن در حال پیشرفت هست پروژه Jetpack هست که به برنامهنویسان وب اجازه میده با زبانهایی که از ساخت صفحات وب با اونها آشنا هستن افزودنی بسازن، و این افزودنیها برای کاربرها هم کاربرد سادهتری دارند، مثلاً برای نصب نیازی به راهاندازی ندارن.
اما راجع به سرعت، یکی از موضوعاتی که الآن خیلی روش داریم کار میکنیم بهتر شدن سرعته و در نسخههای بعدی بهتر هم خواهد شد راجع به میزان حافظه مصرفی، در فایرفاکس ۲ مشکلات زیادی در این زمینه داشتیم، که تقریباً اکثر اونها در فایرفاکس ۳ حل شدن ولی متأسفانه شهرتش توی ذهن همه موند.
ولی فکر میکنم از نظر میزان حافظه مصرفی با وجود این که هر روز موزیلا در حال بهتر شدن هست، در فایرفاکس مشکل زیادی وجود داشته باشه اما از نسخه های قبلی بهتر خواهد بود.
من : نسخه بعدی دقیقا کی منتشر میشه؟
رسماً هر وقت این سؤال از کسی میشه، جوابی که داده میشه اینه: When it’s ready
ولی چیزی که فعلاً مشخص شده این هست که بعنوان یکی از بهنگامسازیهای فایرفاکس ۳٫۶، نسخهای به نام Firefox Lorentz منتشر میشه که پلاگینهایی مانند Flash رو در یک پروسس جدا اجرا میکنه تا کرش کردن اون باعث کرش کردن فایرفاکس نشه البته این طرح هم هنوز نهایی نشده، و ممکنه تغییر کنه.
من : چرا برخی از پلاگینها درست روی فایر فاکس نصب نمیشن؟ مثلا فلش که بروز رسانی میشه مشکلات متعددی برای کاربران داره.
این مسألهای هست که از کنترل فایرفاکس تقریباً خارجه هر پلاگینی یک سری نسخه داره هر نسخه هم یک ویژگیهایی داره راهی برای به روز رسانی خودکار این پلاگین ها نیست و هر سایت ممکنه با یک نسخه کار کنه. از نظر تئوری ، مثلاً بهروز رسانی افزودنیها خیلی بهتره ولی شرکتهایی که پلاگینها رو کنترل میکنن عمدتاً روشهای بههنگامسازی خودشون رو استفاده میکنن . اتفاقاً در حال حاضر موزیلا به پلاگینها امکان میدهد که مشابه افزودنیها نصب و بههنگام بشن ولی تا جایی که من دیدم هیچ پلاگینی از این امکان استفاده نمیکنه.
از نظر فایرفاکس، پلاگین مثل یک جعبه دربسته هست و خود فایرفاکس حتی بین پلاگینهای مختلف فرقی نمیگذاره اما اکثر کاربرها مشکلات پلاگینها رو مشکل فایرفاکس تلقی میکنن که خوب حق دارند چون از روش کار پلاگینها اطلاع ندارند.
من: فایرفاکس برنامه ای ندارد که کاربر این مشکلات رو نبینه؟
داره. از فایرفاکسبه بعد ۳٫۶ با چند روش سعی میکنه پلاگینهای مشکل دار رو تشخیص بده و اونها رو اصطلاحاً بلاک کنه و سعی میکنه که کمتر به پلاگینها امکان این رو بده که به کیفیت تجربه کاربر از مرور وب لطمه بزنن.
من: ممکنه افزونه ای باشه که امنیت کاربر رو تهدید کنه؟ مثل اینکه به اطلاعات خصوصی افراد دست پیدا کنه.
: هر افزونهای که در فایرفاکس نصب میشه دسترسی برابر با خود فایرفاکس به کامپیوتر و اطلاعات کاربر داره افزودنیهایی که از وبگاه addons.mozilla.org نصب میشن، همگی توسط متخصصانی بررسی شدن که باعث تهدید امنیت یا حریم خصوصی کاربر نشوند و اگر افزودنی به طریقی این فیلتر رو دور بزنه، بلاک میشه ولی افزودنیهایی که از سایتهای دیگه نصب میشن از این فیلتر رد نشدن و میتونن بالقوه خطرناک باشن .
من : پس کاربرها از سایتای دیگه چیزی نصب نکنن؟
نه. فقط از جاهایی که میشناسن باید استفاده کنن تا امنیت داشته باشن.
من: افزنه نویسی برای برنامه نویسها چه مزیتی میتونه داشته باشه؟
میتونن از یک سکوی نرمافزاری خیلی قوی برای راحتتر نوشتن برنامههاشون استفاده کنن. میتونن ایدههای خلاقانهشون رو به سادگی روی فایرفاکس پیاده کنن با زبانها و تکنولوژیهای جدیدی آشنا میشن که از اونها میتونن در پروژههای دیگهای استفاده کنن و مخصوصاً برای برنامهنویسانی که برنامههای مبتنی بر وب مینویسن، افزودنیها میتونه راه بسیار خوبی برای یکپارچه کردن فایرفاکس با وبسایت خودشون و جذب کاربران بیشتر به وبسایتشون باشه.
من: این افزونه نویسی میتونه براشون درآمدی داشته باشه؟
بله. خیلی از برنامهنویسها برای ایجاد افزودنی خاص خدمات یک شرکت پول دریافت میکننو خیلیها نسخههای حرفهای تری از افزودنیهای خودشون رو به فروش میگذارند.
به تازگی اگر برنامهنویسها به امکانات پیپل دسترسی داشته باشن، میتونن روی سایت افزودنیهای موزیلا از کاربرها درخواست اهدای مبلغی بکنن و این مبالغ به عنوان کمک به پیشبرد افزودنیشون به حساب پیپل اونها واریز میشه.
من: برای کسی که بخواد افزونه نویسی شروع کنه چه راهی رو توصیه میکنید؟
برای کسایی که میخوان شروع کنن، خوندن این راهنما رو توصیه میکنم:
https://developer.mozilla.org/En/Firefox_addons_dev_guide
روی همین سایت مقدار بسیار زیادی راهنما و کد نمونه هم وجود داره و همچنین اگر برنامهنویسی از قبل با تکنولوژیهای وب مانند HTML CSS Javascript آشنایی داره، پیشنهاد میکنم به jetpack هم نگاهی بیاندازه که یادگیریاش به مراتب سادهتره https://jetpack.mozillalabs.com
من : نظرتون درباره امنیت مرورگرها چیه؟ آیا مرورگرها امن شدن؟
امنیت توی اینترنت مسأله بزرگیه و موزیلا در زمینه مشکلات امنیتی خیلی جدی هست و با حداکثر سرعت ممکن مشکلات امنیتی فایرفاکس رو بر طرف میکنه و بههنگامسازی در اختیار کاربرها قرار میده این همون بهنگامسازیهایی هست که چند هفته یک بار فایرفاکس به صورت خودکار نصب میکنه.
فایرفاکس هم مانند همه نرمافزارهای دیگه قبل انتشار هر نسخه اون رو به شدت تست میکنه و کدش رو از نظر امنیتی بررسی میکنه ولی در هر سیستم نرمافزاری بزرگی وجود مشکل امنیتی اجتناب ناپذیره چیزی که مهمه اینه که از زمانی که مشکل شناسایی شد چقدر طول میکشه تا نسخه اصلاح شده به دست کاربر برسه این زمان برای فایرفاکس معمولاً بین ۷ تا ۱۰ روزه که زمان بسیار کمی به حساب میآد
من: فایر فاکس امن کی تولید میشه؟
هر نسخه فایرفاکس تا زمان انتشارش امنترین نسخه است و برای این که به عنوان یک کاربر فایرفاکس امن باشید، کار زیادی نباید انجام بدید فقط کافیه مطمئن شید که بههنگامسازیها به موقع نصب میشن که البته این کار به طور عادی خودکار انجام میشه و بهتره بعد از انتشار یک نسخه اصلی جدید خودتون رو به اون ارتقا بدید تا مطمئن باشید همیشه بهترین و امنترین فایرفاکس رو اجرا میکنین.
من : یک نرم افزار امن کی تولید میشه؟
هیچوقت.
من: گفته بودید روی فارسی سازی فایرفاکس هم کار کردید . از اون بگید .
فایرفاکس فارسی اولینبار در نسخه ۳٫۵ منتشر شد و کار فارسیسازی فایرفاکس از فایرفاکس ۱ شروع شده بود ولی به دلیل مشکلات متعدد عقب افتاده بود و ما بالاخره موفق شدیم که فایرفاکس فارسی رو در نسخه ۳٫۵ منتشر کنیم سعیمان این هست که این کار رو برای همه نسخههای بعدی انجام بدیم.
یک موضوعی که متأسفانه خیلی توی ایران جا نیافتاده استفاده از نرمافزارهای بومیشده هست که شاید به این دلیل باشه که چنین نرمافزارهایی کمتر پیدا میشن ولی فایرفاکس فارسی مخصوصاً برای کاربرهایی که خیلی عادت به استفاده از کامپیوتر ندارن یا تسلط زیادی به زبون انگلیسی ندارند خیلی امتیاز بزرگی هست مخصوصاً که فعلاً تنها مرورگر اینترنتی فارسی معتبر موجود هم هست و چون ممکنه خیلیها ندونن، برای دریافت فایرفاکس فارسی کافیه به این آدرس مراجعه کنید www.mozilla.com/fa.
من : تا حالا چند تا از نسخه فارسی دانلود شده؟
سؤال خوبیه ولی متأسفانه جوابش ناامید کنندست در هفته های اول عرضه فایرفاکس فارسی ۱۵۰۰۰ بار دانلود شد و حدود ۱۰۰۰۰ نفر روزانه از فایرفاکس فارسی استفاده میکنن.
جالبه بدونین که از بین کسانی که از ایران فایرفاکس رو دانلود کردن، تنها ۱۳٪ نسخه فارسی رو دانلود کردن من فکر میکنم که علت این موضوع این هست که خبر وجود فایرفاکس فارسی خیلی خوب منتشر نشده و هنوز خیلیها هستن که از وجود نسخه فارسی فایرفاکس باخبر نیستن این موضوعیه که نشریات توش میتونن خیلی کمک کنن.
من: چند تا کاربر از ایران دارید؟ چند نفر سایتهای فارسی استفاده میکنن؟
آمار تعداد کاربران از ایران رو میشه در آورد ولی موزیلا آماری از سایتهایی که کاربرها بازدید میکنن نداره چون این جز اطلاعات خصوصی کاربرها محسوب میشه.
من: درصد هم در نمیاره؟
نه . اصولاً هیج اطلاعاتی از صفحاتی که بازدید میکنید در اختیار موزیلا قرار نمیگیره
من: استفاده چه تعداد کاربر از مروگر فارسی رضایت بخش هست؟
از نظر من، ۶۰ میلیون. اما در حقیقت طول میکشه که نسخههای محلی به قول معروف پا بگیرند و از یه نظر با توجه به این که ما تقریباً هیچ کار رسانهای راجع به انتشار فایرفاکس فارسی نداشتیم، تا اینجا اوضاع خیلی هم بد نیست.
ولی اگر روزی نیمی از کاربران ایرانی فایرفاکس از نسخه فارسی استفاده کنن، پروژه به موفقیت خوبی رسیده
من: درباره مشکلات فارسی در وب بگید.
مشکل اول، که از صفحه کلید اشتباه ویندوز ایجاد شد، مشکل ک و ی عربی هست که در سایتهای فارسی به کار میرن این امر قطعا جستجو در وب فارسی رو سخت میکنه. مشکل بعدی به نظر من نبود ابزارهای نوین در وب فارسی هست از نظر من هنوز کیفیت جستجوهای فارسی ایدهآل نیست هنوز ابزارهایی مانند ویکی در وب فارسی جای خودشون رو باز نکردن و هنوز ابزارهای جیدتری مانند توئیتر در وب فارسی نایابند.
حالا نقشی که مرورگر در اینجا داره بهبود پشتیبانی از زبان فارسی هست که الان وضعیت فایرفاکس در این مورد خیلی خوبه و بخش بزرگترش به توسعهدهندگان وب فارسی برمیگرده و به اطلاعرسانی در مورد تکنولوژیهای جدید هنوز جای کار داره.
من: راستی درآمدتون چقدره؟
عدد که مطرح نمیشه کرد ولی بسیار راضیکننده هست.
من : در آمد بعنوان برنامه نویس نسبت به یک حقوق معادل در ایران چقدره؟
در مقایسه با ایران، اگر دلار به ریال تبدیل نکنیم و به نسبت هزینه زندگی بسنجیم فکر میکنم بیش از ۷-۸ برابر باشه.
سعید نوری آزاد
طرف گفت وگوی ما احسان اخگری از مدیران برنامهنویسی شرکت موزیلاست که چند وقت قبل رسما به این شرکت پیوست. کارهای بسیار مهمی مثل همکاری در پروژه فارسیسازی فایرفاکس و از آن مهم تر تولید اولین کیبورد لایوت صحیح فارسی برای صفحه کلید ویندوز که به جای حروف عربی حروف فارسی دارد، نشاندهنده توانایی و شیوه کاری این جوان ایرانی است.
مردم دوست دارن آقای اخگری را بیشتر بشناسند.
سال ۶۱ در تهران به دنیا اومدم و تا چند ماه پیش هم همونجا زندگی میکردم. رشته دبیرستانیام ریاضی فیزیک بود. سال ۸۴ لیسانس مهندسی مکانیک از دانشگاه علم و صنعت و سال ۸۷ فوقلیسانس مهندسی کامپیوتر را از دانشگاه شریف گرفتم. الان هم در شرکت موزیلا کار میکنم.
تخصص شما دقیقا چیه؟
حدود ۱2 سالی هست که به صورت حرفهای برنامهنویسی میکنم.
به چه زبانهایی کد میزنید؟
به زبانهای زیادی آشنا هستم؛ اما زبانهایی که بیشتر باهاشون کار میکنم C++ Javascript XUL CSS هستند که در موزیلا به کار میروند و PHP برای پروژههای وب.
یک شرح از آموزشهایی که برای کار حرفهای دیدی برامون بگو؟
من هیچ کلاس آموزشی در این زمینه نرفتم و خودم با مطالعه کتاب و تمرین و بحث با دیگران این مهارتها رو کسب کردم.
چه جور پروژههایی انجام میدادی؟
اکثر پروژهها در زمینه ایجاد برنامههای مختلف وب بود، یکی دو مورد هم برنامههای رومیزی (دسکتاپ) اجرا کردم.
یعنی وب سایت میساختی یا برنامه تحت وب مینوشتی؟
هر دو؛ ولی بیشتر برنامههای تحت وب بودن.
تخصص شما تو کدوم بیشتره؟ یا کدوم رو بیشتر دوست داری انجام بدی؟
بیشتر علاقهام به برنامههای سیستمی و اصطلاحا back-end هست. در زمینه پایگاه داده هم تخصص دارم؛ ولی عموما اگر انتخاب خودم باشه ترجیح میدم روی مسائل پیچیده و سیستمهایی کار کنم که در شروع به نظر ناممکن مییان.
گفتی 12 ساله کد میزنی یعنی از قبل از دانشگاه. دقیقا از کجا شروع کردی؟
اولین بار که در منزل کامپیوتر داشتم شروع کردم به یاد گرفتن Visual Basic. بعد از مدتی از اون خسته شدم و سعی کردم C یاد بگیرم که در ابتدا موفق نشدم و تا حدی هم سرخورده شدم. سوم دبیرستان بودم که عضو چند گروه پستی (mailing list ) برنامهنویسی شدم، در یکی از اونها شخصی بود که تقریبا جواب همه سؤالها رو میداد. به اون شخص یک ایمیل زدم و ازش پرسیدم من که یک مبتدی هستم اگر بخوام مثل شما بشم چه کار باید بکنم؟ اون شخص بهم جواب بلند بالایی داد و گفت که حاضره کمکم کنه تا کمکم راه بیفتم، که همین کار رو هم کرد. با کمک اون اول C و بعد ++C رو یاد گرفتم و روی همون گروه پستی فعال شدم. از دیگران هم چیز یاد میگرفتم و به دیگران چیز یاد میدادم تا زمانی که عملا میتونستم پاسخ هر سؤالی رو که اونجا مطرح میشد بدم.
بریم سر اصل موضوع، چی شد این روباه آتشین در دام شما افتاد؟
من از حدود 8 سال پیش به نرمافزارهای آزاد علاقهمند شدم. نرمافزارهای آزاد همون ایدهای که من به کمک اون برنامهنویسی یاد گرفتم رو به خود نرمافزارها مییارن؛ یعنی یک گروه با یک هدف مشترک (ایجاد یک نرمافزار عالی) دور هم جمع میشن و در این کار به هم کمک میکنن و از هم یاد میگیرن.
مدتی من تنها، کاربر نرمافزارهای آزاد بودم و همیشه کیفیت این نرمافزارها منو متعجب میکرد تا زمانی که تصمیم گرفتم شروع کنم به شرکت در یکی از این پروژهها تا حس کنم خودم هم مقداری هر چند کم به این جامعه کمک میکنم. پروژههایی که سعی کردم واردشون بشم هسته لینوکس، GNOME WINE و در نهایت موزیلا بود. به دلایل مختلف بیش از همه این پروژهها جذب موزیلا شدم و بعد از حدود ۶ ماه از اولین باری که کد منبع فایرفاکس رو دریافت کردم و کامپایل کردم، اولین کدم رو به پروژه موزیلا ارائه کردم.
روی چه بخشی کار میکردی؟
اولین کدی که نوشتم آگوست ۲۰۰۶ بود و وارد موزیلا شد. باگ شماره 338179بود. در ابتدا من به دنبال شناخت بخشهای مختلف موزیلا بودم. موزیلا پروژه فوقالعاده بزرگیه فکر میکنم بیش از 5/1 میلیون خط کد فقط برای فایرفاکس داره.
بعد کمکم شروع کردم به کار در بخش واسط کاربری فایرفاکس (منظور پنجرههایی هست که کاربر مستقیم باهاشون کار میکنه). اولین کار بزرگ نسبت به کارهایی که قبل از اون انجام داده بودم اضافه کردن امکان جستجو به پنجره رمز عبورهای فایرفاکس بود. بعد از اون هم روی بخشهای زیادی کار کردم به اصطلاح از این شاخه به اون شاخه پریدم ؛ اما بزرگترین کاری که تا به الان انجام دادم ایجاد امکان مرور خصوصی یا همون private browsing در فایرفاکس هست که در فایرفاکس 5/3 منتشر شد. کل کارش حدود ۱۰ ماه طول کشید و بعد از این که اولین نسخه از کدش کامل شد تا الان هم روش کار کردم.
یعنی کل آن را شخصا انجام دادی؟
از نظر نوشتن کد تقریبا همه رو خودم نوشتم ؛ ولی چون مرور خصوصی با بخشهای زیادی در ارتباط بود، با افراد زیادی هم صحبت کردم و چیزهای زیادی هم یاد گرفتم.
برگردیم به عقبتر. درباره پروژههای متن بازی که روش کار کردید هم توضیح بدین.
من تقریبا فقط روی موزیلا کار کردم، WINE گنوم هسته لینوکس بقیه پروژههایی که گفتم رو یه مدتی واردشون شدم و شروع کردم به خوندن مطلب راجع بهشون ؛ ولی به قدر کافی منو جذب نکردن. یکی از چیزهایی که منو خیلی جذب موزیلا کرد این بود که تعداد بسیار زیادی کاربر هر روز از اون استفاده میکنن و دلیل دیگه این که اجتماع موزیلا بسیار فعال و پرانرژی هست.
وقتی از موزیلا حرف میزنید دقیقا منظورتون چیه؟ خود بنیاد یا پروژههایی مثل فایرفاکس؟
فایرفاکس بزرگترین محصول پروژه موزیلاست، غیر از اون تاندربرد برای ایمیل، سانبرد که یک برنامه تقویم هست، سیمانکی که دنباله سوئیت اینترنتی نتاسکیپ هست و تعداد بسیار زیادی محصول دیگه هم توسط پروژه موزیلا ایجاد میشه. خود موزیلا هم به عنوان یک سکوی نرمافزاری هم قابل استفاده هست، برای ساخت برنامههای دیگه مثلا برنامه سانگبرد که یک برنامه پخش موسیقی هست روی سکوی موزیلا ساخته شده.
موزیلا مستقل عمل میکنه؟ مالکش کیه؟
بنیاد موزیلا که یک سازمان غیر انتفاعی هست مسوولیت هدایت پروژه رو به عهده داره. شرکتهای Mozilla Corporation و Mozilla Messaging که صددرصد سهامشون متعلق به بنیاد موزیلاست به ترتیب روی فایرفاکس و تاندربرد کار میکنن. ولی کلا در موزیلا هر کسی که از خودش توانایی نشون بده قدرت تصمیمگیری پیدا میکنه من قبل از این که استخدام بشم مدیر ماژول مرور خصوصی بودم و در اون ماژول به قول معروف حرف آخر رو من میزدم. اصولا کنترل به اون صورت وجود نداره و بنیاد موزیلا بیشتر به جهتدهی پروژهها به سمتی که هدف همه شرکتکنندهها هست (که ایجاد یک بستر نرمافزاری باز برای پیشبرد اینترنت هست) میپردازه.
تصمیمگیری ارشد بنیاد با کیه؟
چون سازمان غیر انتفاعیه مالک به اون صورت نداره. یک هیأت مدیره داره برای تصمیمگیریها.
موزیلا از کی شروع به کار کرد؟
پروژه موزیلا از زمانی شروع شد که نتاسکیپ کدش رو باز کرد و اصولا پروژه موزیلا برای پیشبرد نرمافزار نتاسکیپ ایجاد شد و بعدها شروع به ساخت فایرفاکس و بقیه محصولاتش کرد.
درآمد موزیلا دقیقا از کجاست؟
درآمدهای موزیلا از راه پذیرش اهدای donation و تفاهمنامههای تجاری هست و بزرگترین و مشهورترین این تفاهمها گوگل هست که طی یک تفاهمنامه فایرفاکس گوگل رو به عنوان موتور جستجوی پیشفرض در فایرفاکس قرار میده و گوگل هم بخشی از درآمدی رو که از راه کلیک روی تبلیغات کاربرانی که از فایرفاکس در گوگل جستجو میکنن کسب میکنه به موزیلا پرداخت میکنه. بعضی فکر میکنن که گوگل این پول رو به عنوان پشتیبانی در اختیار موزیلا قرار میده، ولی در واقع گوگل از این راه چند برابر اون مبلغ خودش منتفع میشه که البته در یک تفاهمنامه تجاری همینطور هم باید باشه.
پشتیبان دولتی نداره؟ یعنی دولت آمریکا ازش حمایت نمیکنه؟
تا جایی که من میدونم نه. اگر دولتی تصمیم به اهدای پولی به موزیلا بگیره اون قبول میکنه، ولی به اصطلاح نمیذاره اون پول وسیلهای برای کنترلشدنش بشه ولی در حال حاضر تا جایی که من میدونم از دولتی حمایت دریافت نمیکنه.
مستقیم و غیرمستقیم چند نفر در موزیلا مشغول هستن؟
خود بنیاد موزیلا با احتساب هیأت مدیره چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر کارمند داره که البته همه هم روی نرمافزار کار نمیکنن و شرکت موزیلا که من درش کار میکنم چیزی حدود ۲۵۰ کارمند داره ولی اجتماع اشخاصی که روی این پروژه کار میکنن عملا هزاران نفره، چون اجتماع نامتمرکزه، راهی برای دونستن تعداد دقیقشون رو نداریم جالبه که بدونین نرمافزار فایرفاکس حدود 400 میلیون کاربر فعال روزانه داره.
از مبلغ هزینه و درآمد موزیلا خبری دارید؟
گزارشهای درآمد و هزینه موزیلا روی اینترنت منتشر میشه خلاصه اش اینه که سال ۲۰۰۸ کل داراییهاش حدود ۱۱۵ میلیون دلار بوده کل درآمدهاش حدود ۷۸ میلیون دلار و کل هزینههاش حدود ۴۹ میلیون دلار. سند کاملش اینجاست.
http://www.mozilla.org/foundation/documents
البته این مبلغ برای یک شرکت چند ملیتی مبلغ بزرگی نیست و به نظر من یک شرکت کوچک محسوب میشه.
بله. شرکت موزیلا خودش شرکت خیلی بزرگی محسوب نمیشه. برای مقایسه، شرکتهای متوسط نرمافزاری در رده ۱۰۰۰ نفر کارمند دارن. مثلا Facebook چیزی بیش از ۳۰۰۰ کارمند داره. نکتهای که موزیلا داره اینه که با تعداد نسبتا کم کارمنداش کارهای بزرگی میتونه انجام بده که بخش زیادیاش به دلیل مشارکت افراد مختلف از همه دنیاست و هر چند باورش برای اکثر مردم آسون نیست اما هدف بنیاد موزیلا کسب سود مالی نیست.
سعید نوری آزاد
پیام مدیر این سایت :همیار hamyar.blogsky.com
در زندگی ات هرگز نا امید نشو به داشته هات فکر کن