از آمال تا آمار

سال 92 اشتغالزایی با استفاده از فرصت‌های فناوری اطلاعات یکی از دستور کارهای وزارت کار و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شد. درواقع این تکلیفی بود که ریاست جمهوری برای سه وزارتخانه کار، فاوا و صنعت، معدن و تجارت معین کرده بود. چندی بعد جلسات مختلفی درباره همین موضوع برگزار شد و هرچند حرف‌های زیادی در این جلسات زده شد، اما هیچ کدام به واقعیت نپیوست.

در سال‌های بعد هم اخباری مبنی بر ایجاد سالانه صدهزار شغل با استفاده از ظرفیت‌های فاوا منتشر شد که یکی از راهکارهای آن نیز در سال 94 اعطای پروانه نسل چهارم از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به اپراتورهای تلفن همراه عنوان شد. سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران نیز پیشنهاد داد ابتدا باید شغل‌های این حوزه شناسایی شوند و کار گروهی را مامور شناسایی شغل‌های فاوا کرد که این اقدام به خرداد 93 برمی‌گردد و از آن زمان تاکنون احتمالا شغل‌ها هم شناسایی شده است. در مهر 93 نیز اخباری از نطق یکی از مسئولان در یکی از استان‌های کشور منتشر شد که به اهمیت ایجاد اشتغال با استفاده از ظرفیت‌های فاوا اشاره می‌کرد و با آوردن تعدادی عدد و رقم، وضعیت نه‌چندان جالب کشورمان را در جهان گوشزد و تعدادی هم آمار خارجی چاشنی سخنرانی کرده بود، ولی در مورد این‌که چه اقدامات عملی در این مورد صورت گرفته، صحبت نشده است.

در میانه راه

اکنون به نیمه دوم سال 94 نزدیک می‌شویم، ظواهر امر نشان می‌دهد این طرح آنچنان که باید جدی گرفته نشده و مصداق این ادعا اینجاست که اطلاع‌رسانی‌ها در این مورد فقط چند خبر و نقل قولی است که داده‌های زیادی هم در آن وجود ندارد و به روش عملی مشخصی برای تحقق اهداف آن اشاره نشده است. با در نظرگرفتن گرانبهاترین عامل یعنی «زمان»، این حقیقت بیشتر خود را نمایان می‌کند که گویی این طرح رها شده است، زیرا از سال 92 تاکنون که روزهای پایانی نیمه اول 94 است خبری از این برنامه پراهمیت نیست. هرچند در این روزها «دولت الکترونیک» به یکی از اولویت‌های جدی دولت بدل شده که می‌تواند به‌صورتی غیرمستقیم در مورد برنامه ایجاد اشتغال با استفاده از فرصت‌های فناوری اطلاعات موثر باشد.

مسائلی همچون مهاجرت از شهرهای کوچک به کلانشهرها، مهاجرت نیروی متخصص و تحصیلکرده به خارج از کشور، توسعه فعالیت‌های غیرمولد، رونق بازارهای غیرشفاف و کسب و کارهای زیرزمینی که شاید در ارتباط با فناوری اطلاعات و وزارتخانه متولی آن نباشد، سایه سنگین خود را بر سر مساله اشتغال انداخته است. علاوه‌بر این مسائل، موانع نامرئی زیادی در ابتدایی‌ترین مسائل مربوط به حوزه فاوا وجود دارد که تحقق برنامه‌هایی از این دست را با استفاده از ابزارهای فاوا مشکل می‌کند.

موانع نامرئی

یکی از این موانع نامرئی، پهنای باند اینترنت است. در زمانه‌ای که اهمیت پهنای باند در رونق کسب و کارها امری بدیهی است، ارتباط بیشتر کاربران ایرانی به اینترنت با سرعت انتقال اطلاعات 128، 256 و 512 کیلوبیت بر ثانیه است و همین پهنای باند برای کاربران ایرانی بین هشت تا 12 نفر تقسیم می‌شود. برای نمونه، ارتباطی که به‌عنوان 512 فروخته می‌شود، در بهترین شرایط و برای حالت «دریافت»، 50 تا 60 کیلوبیت بر ثانیه است. این نکته حائز اهمیت است که در روش‌هایی مانند ADSL، خود فناوری، سرعت «دریافت» بیشتری را نسبت به «ارسال» اطلاعات به کاربر می‌دهد.

این در حالی است که براساس آمار منتشر شده در گزارش بنیاد فناوری اطلاعات و نوآوری آمریکا (ITIF) و برگرفته از گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، در ازای هر شغل که به واسطه اینترنت حذف شده، 2.6 شغل جدید به‌وجود آمده است. طبق همین گزارش، تاثیر توسعه فاوا در عرصه زیرساخت و خدمات به قدری در حوزه اشتغالزایی موثر است که افزایش تنها یک درصد به ضریب نفوذ اینترنت باند پهن در آمریکا، به میزان 0.2 تا 0.4 درصد، اشتغال را در این کشور افزایش می‌دهد. این درحالی است که در ایران حتی بر سر عدد ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت حرف و حدیث داریم.

مانع نامرئی دیگر، کسب پروانه فعالیت در حوزه فاواست. این‌که آیا نهادهای مقررات‌گذار نباید برای «فناوری» مجوز اعطا کنند، مساله‌ای است که از بدو فعالیت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی بارها از سوی مطبوعات تخصصی حوزه فاوا و برخی کارشناسان گفته شده، اما همین مساله یکی از موانع جدی توسعه کسب و کارها در حوزه فاوا در ایران بوده است. مقید کردن شرکت‌ها به اخذ مجوزهای بسیار گرانقیمت برای «فناوری» علاوه ‌بر انحصار، عرصه را برای بازی شرکت‌های کوچک تنگ کرده است. روند حاکم اعمال شده از سوی رگولاتور، باعث شده یک شرکت، خدمات دسترسی را با فناوری وایمکس ارائه کند و گروه دیگری از شرکت‌ها با ADSL.

کسب و کارهای نوپا یا همان استارت‌آپ‌ها اکنون یکی از سوژه‌های داغ حوزه فاوا در تمام جهان شده و ارتباط آن با مساله اشتغال نیز با حرارت ویژه‌ای در رسانه‌های جهان دنبال می‌شود. دیوانسالاری نیز باعث شده امور قانونی مربوط به استارت‌آپ‌ها، نزدیک به یک ماه طول بکشد، زمانی که در برخی از کشورها عددی نزدیک به صفر و در برخی دیگر بسیار کمتر از این است؛ هرچند در تمام جهان، درصد بسیار کمی از استارت‌آپ‌ها موفق هستند و به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

موانع ناشی از کاستی‌های قوانین و مقررات هم یکی دیگر از موانع نامرئی توسعه رسته‌های خاصی از کسب و کارهای حوزه فاواست. فقدان قانون کپی‌رایت، دست و پای حوزه نرم‌افزار و تولید محتوا را در ایران بسته و این شرکت‌ها را به اتخاذ مدل‌های تجاری خاصی مجبور کرده است.

راهکارها

در کنار این موانع، این مساله که دولت چه برنامه‌ای و روشی را برای ایجاد اشتغال با استفاده از فرصت‌های فناوری اطلاعات پیش می‌گیرد، اهمیت زیادی را در تحقق اهداف ملی ایفا می‌کند. شفافیت و اطلاع‌رسانی نیز در این میان نقش بسزایی برای آگاهی مردم و جلب اعتماد آنان به برنامه‌هایی از این دست است. مثلا یکی از نمونه‌های شکست‌خورده چنین برنامه‌هایی که بصراحت هم در مورد آن اطلاع‌رسانی شده برنامه قدیمی کشور استرالیا برای اشتغالزایی با استفاده از فاواست.

این برنامه با نام «سیاست ائتلاف دولت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال» در سال 2007 اجرا شد، اما نتیجه برعکسی به بار آورد. استرالیا در شاخص توسعه فاوای اتحادیه بین‌المللی مخابرات از رتبه 15 در سال 2007 به 21 در سال 2012 رسید و در سال‌های 2009 تا 2011 سهم استفاده مردم از خدمات دولت الکترونیک کمتر شد.

در کشور ما اغلب اطلاع‌رسانی‌ها درباره برنامه‌هایی از این دست، اخباری است که تنها تعدادی عنوان و سرفصل از اولویت‌ها و اهداف مورد نظر را در بر می‌گیرد. در مواردی حتی برخی سندها و برنامه‌ها نیز تنها سلسله‌ای است از عنوان‌ها و تیترهای زیبا با اعداد و ارقامی که فریبنده‌اند. امید است موانع موجود برای توسعه کسب و کارهای موجود حوزه فاوا حل شود؛ زیرا در همین مرحله، توسعه کسب و کارهای موجود به بالا رفتن آمار اشتغال کمک می‌کند.

شایسته‌سالاری را دریابیم

چند سال پیش که عده‌ای از متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور برای شرکت در مجموعه‌ای از رویدادهای سیاسی و اقتصادی به ایران دعوت شدند تا از ظرفیت‌های علمی و عملی و سرمایه‌گذاری آنها در کشور استفاده شود، یکی از مدیران مشغول در هر دو بخش خصوصی و دولتی بشدت احساس وحشت کرده و معتقد بود با آمدن متخصصانی که در دانشگاه‌های معتبر خارجی درس خوانده‌اند، دوره افرادی مثل خودش سرخواهد آمد. هرچند دوره او سرنیامده و مشغولیت‌اش بیشتر هم شده، این مساله نکته‌ای اساسی را در ارتباط با اشتغال در کشور یادآوری می‌کند؛ شایسته‌سالاری. امید است واژگانی از این دست، برنامه‌هایی از این قبیل و اهدافی از این موارد، تنها آرزو و آمالی محقق نشده نباشد و روزی به‌صورت آماری شفاف خود را در اسناد و اخبار نشان دهد و نتیجه‌اش نانی باشد بر سرسفره جوانانی که جویای کارند.

محمدعلی پورخصالیان

http://press.jamejamonline.ir/Newspreview/2092194276772468538