مورگان شوستر-کتاب اختناق ایران

  مورگان شوستر

مورگان شوستر (Morgan Shoster)

در سال 1328 ق/1910 م، مجلس شورای ملی ایران استخدام عده‌ای مستشار خارجی برای اصلاح خزانه و امور مالی گرفت و پس از بحثهای مفصّل به علیقلی خان کاردار سفارت ایران در واشنگتن دستور داده شد اقدامات لازم را به عمل آورد. علیقلی خان پس از مشورت با وزارت امور خارجه آمریکا و توصیه خزانه داری کل آمریکا مستر مورگان شوستر را برای تصّدی سمت خرانه‌داری به دولت ایران معرفی کرد.

ورود شوستر به ایران و اقدامات اولیه او

پس از ورود مورگان شوستر به ایران سمت خزانه داری کل ایران به وی داده شد و نیز از طرف مجلس اختیار تام در این زمینه کسب نمود. اما شوستر از طرفی خود را رویارو با انگلیس و روسیه می‌دید و از طرفی در داخل ایران ، کسانی که از فساد دستگاه اداری سود می‌بردند با شوستر مخالفت می‌کردند. اولین اقدام شوستر این بود که از مجلس اجازه تاسیس ژاندارمری خزانه داری کل را گرفت.

وی فرماندهی این نیروی جدید را به سرگرد استوکس به وابسته نظامی انگلستان سپرد. سفارت روسیه به انگلستان توضیح داد که استوکس عنصری ضد روسی است و فعالیّت او در ایران ممکن است بر قرار داد 1907 روسیه و انگلیس لطمه وارد سازد. سر ادوارد گر به وزیر خارجه انگلیس که درگیر منازعات داخلی بین المللی بود درخواست روسها را پذیرفت و به استوکس اجازه خدمت در ایران را نداد. 

بازگشت محمد علی شاه و نقش رهبری شوستر

دولت روسیه که تشکیل مشروطیت را مخالف منافع خود در ایران می‌یافت در مورد بازگرداندن محمد علی شاه به ایران و تشکیل دولت استبدادی گردید. محمد علی شاه که راهزن معروف ، رحیم خان هم به او کمک می‌کرد وارد ایران شد و سردار ارشد را برای فتح تهران فرستاد. در تهران شوستر امور مربوط به سازمان دادن و تجهیز واحدهای جنگی را بر عهده گرفت و نقش رهبری وی باعث شکست قوای محمد علی شاه و عقب نشینی وی از ایران گردید. این اقدام شوستر شدیدا عصبانیت روسها را باعث گردید. 

قضیه املاک شعاع السلطنه

پس از شکست محمد علی شاه مجلس شورای ملی از شعاع السلطنه برادر محمد علی شاه که با وی همراهی کرده بود، سلب حقوق تابعیت کرد و به شوستر دستور ضبط اموال وی را داد. شوستر اموال ، خانه و باغ شعاع السلطنه را ضبط نمود اما این اقدام نگرانی روسها را باعث گردید، سفارت روسیه مدعی شد که املاک و اموال برادر محمد علی شاه به دلیل وامهایی که وی از روسها گرفته استدر اختیار بانک روسیه می‌باشد و اقدام شوستر به منزله تجاوز به حقوق روسیه است. 

اولتیماتوم روس به ایران

در حالیکه هنوز قضیه شعاع السلطنه فیصله نیافته بود شوستر آتش دیگری را بر افروخت، وی مردی انگلیسی به نام لکوفر را به سمت بازرسی مالی در تبریز گماشت این مورد از آن جهت باعث خشم روسیه گردید که روسها تبریز را منطقه نفوذ حود می‌دانستند و هر نوع دخالتی در تبریز و شمال ایران را مخالف مصالح امپراتوری روسیه قلمداد می‌کردند. اما مورد دیگری هم پیش آمد که بیش از پیش باعث خشم روسیه شد و آن انتشار نامه‌ای بود که شوستر به روزنامه تایمز نوشته بود و در آن سیاستهای روسیه را تخطئه کرده بود.

به دنبال آن روسیه اولتیماتوم چهل و هشت ساعته‌ای به ایران داد که باید شوستر و لکوفر را از کار بر کنار کند و متعهد شد که بدون رضایت روس و انگلیس مستشار استخدام نکند. کابینه ایران اولتیماتوم را رد کرد و به دنبال آن قوای روس تا قزوین حرکت کردند و تهران را تهدید به اشغال نظامی کردند و رسماً خواستار اخراج شوستر از ایران گردیدند. مجلس ملی جلسه فوق‌العاده‌ای تشکیل داده بود که تا اواخر شب ادامه داشت. دخالت پلیس تهران به ریاست یفرم خان به ماجرا پایان داد و نمایندگان نهایتا اولمتیماتوم روس را پذیرفتند. مجلس منحل شد و جناب مورگان شوستر مجبور به ترک ایران شد وی در بازگشت به آمریکا کتاب (اختناق ایران) را نوشت که در آن سیاستهای استعماری روس و انگلیس را در ایران توضیح می‌دهد.