خطرات سیمان بر سلامتی

  خطرات سیمان و راهکارهای کنترلی آن

فرشاد رحیمی فراهانی، اداره کل بازرسی کار

1- مقدمه

مقاله حاضر نکات کلی در مورد خطرات استفاده از سیمان را ذکر نموده و توصیه‌های لازم جهت استفاده صحیح همراه با رعایت نکات ایمنی را در بخش‌های ذیل تشریح می‌نماید:

- اثرات سیمان بر سلامتی

- تماس سیمان با پوست

- حساسیت آلرژیک پوست نسبت به سیمان

- تماس سیمان با چشم

- تنفس گرد و غبار سیمان

- راهکارهای کنترلی

- وسایل حفاظت فردی

- روش عملی کارکردن با سیمان

- بهداشت

- آموزش

- کمک‌های اولیه.

2- خطرات سیمان و راهکارهای کنترلی آن:

سیمان پرتلند یکی از پر مصرف‌ترین مواد در ساختمان می‌باشد. کاربردهای آن عبارتند از: طبقات بتنی دیوارها، سطح پیاده‌رو، بلوک‌های سیمانی و دیگر مخلوط‌های ملات سیمان و دوغاب.

روزانه هزاران کارگر ساختمانی در تماس با سیمان می‌باشند. هر فردی که مستقیما سیمان را مورد استفاده قرار می‌دهد و یا سرپرست محلی که در آنجا سیمان مورد استفاده قرار می‌گیرد بایستی از خطرات سیمان و روش‌های ایمن کار کردن با سیمان به منظور به حداقل رساندن تماس با آن آگاهی داشته باشد.

شکل 1- پوتین های لاستیکی و ضد آب برای کار با بتن خیس ضروری است .

مقاله حاضر نکات کلی در مورد خطرات استفاده از سیمان را ذکر نموده و توصیه‌های لازم جهت استفاده صحیح همراه با رعایت نکات ایمنی را تشریح می‌نماید.

3- اثرات سیمان بر سلامتی

سیمان در اثر تماس با پوست، چشم و یا تنفس گرد و غبار ناشی از آن می‌تواند ایجاد بیماری نماید. احتمال ایجاد آسیب بستگی به مدت زمان، میزان تماس با سیمان و یا میزان حساسیت انسان نسبت به سیمان دارد.

مواد خطرناکی که در بتن و ملات خیس وجود دارد عبارتند از:

- ترکیبات قلیایی نظیر آهک (اکسید کلسیم) که خورنده بافت و نسوج بدن  انسان است.

- مقادیر بسیار اندک سیلیس بلوری که باعث از بین رفتن پوست بدن شده و به  شش‌های انسان آسیب وارد می‌نماید.

- مقادیر بسیار اندک کروم که می‌تواند موجب حساسیت‌های آلرژیک شود.

4- تماس سیمان با پوست

خطرات سیمان خیس ناشی از وجود خواص سوزانندگی، سایندگی و خشک کنندگی می‌باشد. تماس کوتاه مدت پوست با بتن خیس و سپس شستشوی کامل از میزان سوزش پوست تا حد زیادی می‌کاهد؛ اما تماس دایم پوست و بتن خیس باعث می‌شود که ترکیبات قلیایی در پوست نفوذ کنند و آنرا بسوزانند.

در صورتی که بتن خیس همراه با دوغاب در تماس دایم با پوست قرار گیرد، بعنوان مثال زمانیکه به داخل کفش یا دستکش کارگر نفوذ می‌کند و از طریق لباس کار جذب می‌شود، منجر به سوختگی درجه یک، دو، سه و یا ایجاد زخم در پوست می‌شود که بهبود این صدمات ماه‌ها به طول می‌انجامد و حتی ممکن است مستلزم بستری شدن در بیمارستان و پیوند پوست باشد.

شکل 2- سوختگی درجه یک – لایه خارجی پوست

شکل 3- سوختگی درجه دو – لایه میانی پوست

کسانی که کار آنها پرداخت بتن می‌باشد روی بتن تازه زانو می‌زنند که منجر به سوختگی شدید در زانوان آنان می‌گردد. آب بتن که ماده‌ای است خورنده، جذب شلوار کارگر شده و برای مدت زمان طولانی در تماس با پوست شخص می‌باشد. گرد و غبار سیمان که هنگام تخلیه کیسه‌های سیمان یا برش بتن بوجود می‌آید می‌تواند پوست انسان را تحریک نماید.

شکل 5- زانوزدن روی بتن خیس بدون استفاده از تشکچه ضد آب مخصوص زانو می‌تواند سبب تحریک یا سوختگی پوست گردد.

5- حساسیت آلرژیک پوست انسان در تماس با سیمان

بعضی از کارگران حساسیت نسبت به کروم شش ظرفیتی موجود در سیمان دارند. درصد کمی از تمام کارگرانی که با سیمان سر و کار دارند حساسیت نسبت به کروم در آنها افزایش یافته و علایمی در حد کهیر تا زخم‌های شدید در پوست آنها پدیدار می‌گردد.

علاوه بر واکنش‌هایی که پوست از خود نشان می‌دهد، کروم شش ظرفیتی می‌تواند در سیستم تنفسی انسان نیز حساسیت خاصی بنام آسم شغلی ایجاد نماید که علایم آن شامل تنگی نفس و وجود صدای خس خس هنگام تنفس می‌باشد. حساسیت در کارگران نسبت به کروم شش ظرفیتی ممکن است به مرور زمان افزایش یابد.

این امکان وجود دارد که شخص سالیان متمادی با سیمان سر و کار داشته باشد، ولی هیچگونه واکنش‌های آلرژیکی در پوست وی ظاهر نشود؛ ولیکن بطور ناگهانی حساسیت‌های آلرژیک در فرد پدیدار گردد. این وضعیت زمانی بدتر می‌شود که شخص حتی با مقدار کم سیمان در تماس باشد.

حساسیت معمولا برای مدت طولانی ادامه پیدا می‌کند و شخص نمی‌تواند با بتن خیس یا پودر سیمان کار نماید.

6- تماس سیمان با چشم

تماس با ذرات سیمان که در هوا معلق می‌باشد می‌تواند سبب تحریک فوری یا با تاخیر چشم‌ها شود. بسته به میزان تماس با سیمان، مسایلی برای شخص بوجود می‌آید که دامنه آن از قرمزی چشم تا سوختگی شیمیایی و کوری متغیر می‌باشد.

7- تنفس سیمان

کارگران زمانی‌که کیسه‌های سیمان را خالی می‌کنند، مقدار زیادی از گرد و غبار آن را تنفس می‌کنند. در کوتاه مدت چنین تماسی بینی و گلوی شخص را تحریک می‌کند و سبب بسته شدن لوله‌های تنفس و مشکل شدن تنفس می‌شود. ساب زدن، ساییدن یا بریدن بتن می‌تواند مقادیر متنابهی گرد و غبار حاوی سیلیس کریستالین را بوجود آورد. تماس طولانی مدت و مکرر با گرد و غبار سیمان می‌تواند منجر به از کار افتادگی و اغلب، بیماری مهلک ریوی سیلیکوزیس گردد. بعضی از مطالعات نشانگر ارتباط بین تماس با سیلیس کریستالین و سرطان ریه می‌باشد.

 

شکل 6- برش خشک مقدار زیادی گرد و غبار تولید می‌کند

8- راهکارهای کنترلی

در ادامه پیشنهادات اساسی برای جابجایی و استفاده ایمن از سیمان آورده شده است.

• حفاظت فردی

جهت حفاظت پوست از سیمان و مخلوط‌های سیمان، کارگران باید وسایل حفاظتی زیر را مورد استفاده قرار دهند:

- دستکش‌های مقاوم در برابر مواد قلیایی

- لباس کار سرهم با آستین‌ها و پاچه‌های بلند (آستین‌ها باید روی دستکش قرار گیرد. پاچه‌های شلوار  باید در داخل کفش کار قرار گیرد. باید با استفاده از نوار در قسمت بالای کفش مانع ورود ملات و بتن به داخل کفش شد)

- کفش کاملا ضد آب که مانع جریان بتن در داخل آن می‌گردد بخصوص زمانی که کارگران در بتن تازه مشغول کار می‌باشند.

- ماسک تنفسی مناسب نظیر ماسک P ، N یا R95 در زمانیکه از گرد و غبار سیمان نمی‌توان اجتناب نمود.

- محافظ مناسب چشم در جایی که عمل مخلوط کردن، ریختن یا دیگر اعمالی انجام می‌شود که چشم‌ها در معرض خطر قرار می‌گیرد (حداقل از عینک‌های ایمنی و در شرایطی که گرد و غبار بسیار زیاد می‌باشد از عینک‌های ایمنی کاملا اندازه و بدون منفذ استفاده شود، در زمان جابجا کردن سیمان یا محصولات سیمانی، لنزهای تماسی را مورد استفاده قرار ندهید)

• روش‌های عملی کارکردن با سیمان و بتن

- هنگام کار گذاشتن بلوک سیمانی، سایزهای مختلف آن باید در دسترس بوده و از برش و چکش کاری بلوک‌های بتنی برای اندازه نمودن باید ممانعت نمود.

- کار کردن به نحوی که مقدار گرد و غبار بوجود آمده به حداقل برسد و تا جایی‌که امکان دارد از روش برش مرطوب بجای روش خشک استفاده شود.

- عمل مخلوط کردن سیمان خشک در محیط دارای هواکش انجام گیرد.

- مطمئن شوید که نسبت به منبع گرد و غبار پشت به جهت وزش باد قرار گرفته‌اید.

- در جایی‌که که امکان دارد از مخلوط آماده بتن بجای مخلوط نمودن آن در محل استفاده نمایید. بهنگام زانو زدن روی بتن مرطوب از یک صفحه یا تشکچه ضد آب برای زیر زانو استفاده شود تا زانوها را از آبی که از طریق پارچه جذب می‌شود محافظت نماید.

- جواهرآلات نظیر حلقه و ساعت را در آورید تا از تجمع سیمان مرطوب در زیر آنها جلوگیری شود.

•  بهداشت

لباس آلوده به سیمان خیس باید سریعا تمیز شود. پوستی که در تماس با سیمان خیس قرار گرفته باید به سرعت با مقدار فراوان آب سرد و تمیز شستشو داده شود.

از شستن دست‌ها با آبی که درون سطل بوده و برای پاک کردن ابزارآلات مورد استفاده قرار گرفته است خودداری نمایید .

امکانات و وسایل بهداشت در محل کار باید فراهم باشد تا کارگران امکان شستن دست‌ها و صورت را در پایان کار و قبل از خوردن غذا، نوشیدن مایعات، استعمال دخانیات یا استفاده از توالت داشته باشند. تسهیلات لازم برای پاک نمودن کفش‌های کار و تعویض لباس کار باید در دسترس باشد.

• آموزش

کارگرانی که در حمل، استفاده از سیمان خشک و خیس شرکت دارند و در تماس با آن می‌باشند، باید آموزش‌های لازم در ارتباط با خطرات مرتبط و روش‌های کنترل آن را فرا گیرند.

• کمک‌های اولیه

پوست آلوده به سیمان خیس یا خشک باید در حداقل فاصله زمانی با آب سرد روان شستشو داده شود. زخم‌های باز یا بریدگی باید کاملا با آب فراوان شسته شده و با باند پوشانده شوند. در صورت تداوم ناراحتی، مراقبت‌های پزشکی راه حل مناسب می‌باشد. چشم‌های آلوده باید با آب سرد و بهداشتی به مدت حداقل 15 دقیقه قبل از اینکه شخص به بیمارستان برده شود شستشو داده شوند.

منبع:

1- مجله ایمنی ساختمان، جلد 12، شماره 2، تابستان 2001.